Toen ik via mijn sociale kanalen een babysit zocht om bij Felix te blijven tijdens de uitvaart, kreeg ik daar bijna onmiddellijk (goedbedoelde) commentaar op van verschillende mensen. Mensen die bezorgd waren dat we onze kinderen wilden afschermen van het drama en het verdriet.
Dat hebben we bewust nooit gedaan. Basiel zat trouwens naast ons toen de fatale telefoon kwam. Hij zag onmiddellijk aan onze reactie dat er iets serieus mis was, verstoppen was geen optie. Gelukkig, want verstoppen en afschermen is een heel slecht idee. Maar hoe leg je zelfdoding uit aan twee jongens van bijna 4 en 6?
We hebben na de telefoon – op kindermaat – verteld wat er gebeurd was. Pas op, dat was niet gemakkelijk. Het was een lastige avond, Basiel raakte heel moeilijk in slaap. Maar wij konden evenmin de slaap vatten (dat is nog steeds moeilijk). Een paar uur na de telefoon werd ik ook opgehaald door een nonkel, zodat ik diezelfde avond nog naar mijn ouders in OLV Waver kon. Het was chaos in ons hoofd en hart. Tom bleef thuis achter met de kindjes en alles gebeurde in een soort shockroes.
Dat Felix niet meeging naar de uitvaart, was niet omdat we hem wilden afschermen van het verdriet. Dat was een egoïstische beslissing van ons, omdat we het afscheid intens wilden beleven en daar even niet wilden bezig zijn met ‘ik heb honger’/’ik moet kaka doen’/’blijf eens even zitten’. Op zich kan het misschien best dat er kindjes ronddartelen op een uitvaart (zoals dat soms gebeurt in een trouwmis), maar wij hadden daar geen zin in. Het was al heftig genoeg om zelf te blijven rechtstaan, we wilden die ‘stress’ er echt niet bij. Basiel is trouwens wel meegeweest. We hebben hem uitgelegd wat er ging gebeuren en hij mocht zelf kiezen of hij mee wilde, hij koos voor de uitvaart.
De viering duurde een klein uurtje, maar daarna hebben we nog veel langer handen geschud. Dus ik ben heel blij dat Felix niet mee was. Hij was op dat moment een last geweest voor ons, we hadden echt alle energie nodig om zelf recht te blijven staan. Voor mezelf was het trouwens een enorme houvast dat ik het afscheid zelf in elkaar had gestoken. Ik wist op elk moment wat er ging komen. Ik had alle teksten zelf geschreven of al eens gehoord, waardoor die eerste emotie al gepasseerd was. Dat heeft me echt geholpen, anders was ik zeker niet in staat geweest om zelf iets te lezen.
Maar onze kinderen horen bij ons, dus ook bij dit verdriet. In die eerste intense week zijn ze ook twee dagen met ons bij mijn ouders geweest. Ze hebben heel veel tranen gezien, heel veel mensen die op bezoek kwamen, heel veel verdriet. Maar zij gaan daar heel ‘normaal’ mee om. Een traan om nonkel Thomas druppelt rakelings langs de vraag of ze op de iPad mogen.
Op een ochtend lagen we allemaal op mijn slaapkamer in de Bergstraat, maar alleen Felix en ik waren al wakker. Slapen gaat trouwens echt heel moeizaam. De vele emoties putten je enorm uit, maar tegelijkertijd is het donkerte van de nacht een verschrikking. Felix lag in een bolleke bij mij en zei plots: “Mama, nu is nonkel Thomas toch niet meer dood he?”. Dan moet je even slikken en lachen tegelijk.
Ook Basiel stelt heel veel praktische vragen. Over hoe hij het dan gedaan heeft, over de oven waarin mensen verbrand worden, over hoe we het hartje van moeke en Didi kunnen lijmen. Soms is het even slikken, maar we beantwoorden al die vragen op hun niveau. Want het mooie is dat zij je dwingen om in het leven te blijven staan. Ik zou het liefst van al willen verdwijnen en slapen tot 2019, maar Basiel en Felix verplichten ons tot de orde van de dag.
Ik zal nooit vergeten hoe we met mijn ouders, mijn zus en haar vriend en ons gezin bij de plek stonden waar Thomas zijn urne zou komen. Ons hoofd was loodzwaar van de intense uitvaart. De begrafenisondernemer vroeg heel sereen of iemand misschien wilde helpen met het plaatsen van de urne in de voorziene ruimte. Wij konden amper ademen, maar Basiel veerde dolenthousiast op en riep “Ja! Ikke!”.
Absurd, luchtig en snoeihard tegelijk. Maar hij heeft heel trots de urne op de juiste plek gezet.
Eigenlijk zou ik liever een kind zijn in dit vreselijke verhaal, zij gaan er zoveel beter mee om.
Volgens mij hebben kinderen ook het woord dood-leuk uitgevonden.
Ja een kind gaat er echt heel anders mee om. Gelukkig maar voor hen. Zolang ze al hun vragen kunnen stellen die ze willen stellen en je als gezin samen toont dat emoties kunnen komt dat goed denk ik. Helaas stierf in dezelfde week de peter van onze dochter(7) en de nonkel van onze zoon (3). Om reden die jij aangeeft hebben we onze jongste ook niet meegenomen naar de uitvaart. Het ventje moet het wel gevoeld hebben hoe zwaar de dag voor ons zou zijn want toen we hem op school afzetten, wilde hij voor het eerst sinds begin van schooljaar niet naar school en weende hij tranen met tuiten. De dochter kijkt soms triestig maar onze kleine jongste wildebras voelt het aan als z’n zus moet opgebeurd worden en geeft haar dan spontaan een kus en knuffel. Hartverscheurend maar tegelijkertijd ook ontzettend lief. Heel veel sterkte Sophie! Voor jou en je gezin!
<3
hele dikke knuffel…
Er zijn voor hen en open communiceren lijkt me het belangrijkste. Elkaar liefde geven. Elkaar tijd en ruimte geven.
Als kind vat je het verdriet en het missen nog niet op de zelfde manier vermoed ik. Ik ben voor mijn 5 jaar 3 grootouders, een tante, enz verloren maar ik herinner me niet dat dat een grote impact op mij gehad heeft. Je gaat er precies laconieker mee om. Misschien is de kring mensen aan wie je echt zeer nauw gehecht ben nog niet zo groot.
Natuurlijk is elk kind en elke situatie anders. Ik was ook niet bij alle begrafenissen op die leeftijd. Pas als ik ouder werd, had ik dat nodig in mijn persoonlijk rouwproces om afscheid te kunnen nemen.
Knuffel.
Damn zeg, wat een woord is me dat, doodleuk.
Lieve Sofie, ik vind het helemaal niet egoïstisch of onverstandig of wat dan ook dat je Felix niet hebt meegenomen naar de uitvaart. Toen mijn broer Peter stierf waren Ann en Kesara ook nog heel jong, en we hebben ze toen ook thuisgelaten van al dat verdriet. Ze nemen het sowieso op, maar zoals je zelf al zegt, met de juiste begeleiding van een volwassene komen ze er wel door. Kinderen zijn op dat gebied zo eerlijk, wendbaar en vooral nuchter. Daar ben ik zelf ook zo van geschrokken indertijd.
Ook voor jullie trouwens, het leven gaat voort, maar toch….. je kan het niet vatten, je bent woest, teleurgesteld en vooral helemaal overhoop gegooid. Dat vraagt zoveel tijd en energie en voor je het weet zal het inderdaad 2019 zijn.
De pijn zal zachter worden met de tijd, het verdriet plaats maken voor mooie herinneringen, al heb je nu het idee dat dit niet zo is. Tijd brengt raad, hoe dan ook…. maar weet dat er zoveel mensen zijn die met jullie meeleven, met jullie zijn begaan, aan jullie denken, op welk moment dan ook.
Sterkte Sofie en ongelooflijk veel moed na al de trieste gebeurtenissen die de laatste maanden op jullie pad zijn gekomen.
Dexter is ook niet meegegaan naar de uitvaart van Youri zijn mama, dat was ook een bewuste keuze, en net als bij ons heeft niemand daar verder zaken mee, vind ik.
Hoe kinderen met de dood omgaan heeft vaak iets dat de spanning errond breekt, ik vind het geweldig welke rare vragen die van ons soms stellen, en ik moet er vaak ondanks het verdriet ook echt om lachen. Zij missen de zwaarte van het gegeven, en ja, ik vind dat dat soms deugd doet op lastige momenten.
Gisteren voelde ik mijn hart een slag overslaan toen Dexter met mij naar het nieuws keek en de zelfmoord van de prinses van Prinsessia expliciet werd besproken. Ik vind hem nog wat jong om het daar tot in de details over te hebben, en net toen ik dacht dat de moeilijke vragen zouden komen bleek hij al weer ergens anders mee bezig.
Het komt zoals het komt, denk ik dan. En jullie gaan dat goed doen, op jullie manier.
Toen mijn vader stierf vier jaar geleden, was Emil net geen jaar en een vrij actieve baby die al kon lopen op dat moment. Hij ging wel mee naar de dienst in de kerk, maar hij zat achteraan bij mijn schoonouders zodat zij zich over hem konden ontfermen en er eventueel mee naar buiten konden mocht dat nodig zijn. Ik kan me voorstellen dat, als hij de leeftijd van Felix had gehad, ik ook iets anders had verzonnen. Want op dat moment wil en moet je er ook gewoon intens ‘bij’ zijn. Als je al een keuze hebt natuurlijk…
Kinderen gaan idd heel anders om met de dood. Emil heeft geen herinneringen aan mijn vader, maar wel foto’s van hen samen. Soms kan hij, tijdens een leuk moment, opeens heel droevig worden en zeggen “ik mis vake”. En dan is het even slikken. Maar daarna speelt hij alweer vrolijk met iets anders. Hen vertellen over de persoon die je verloor, meer kan je niet doen. En het niet verbloemen. En lachen met hun grappige uitspraken soms.
Het is iets waar ik enorm mee geworsteld heb, met het overbrengen van het slechte nieuws aan mijn kinderen, zowel bij de dood van naasten als bij mijn eigen ziekte. Hoe klein of hoe groot ze ook mogen zijn: hun verdriet snijdt door je hart, bovenop jouw eigen verdriet en angsten. En dat is zwaar om te dragen.
Ik vind dat jullie dat heel goed aangepakt hebben met Basiel en Felix. Chapeau.
Heel veel sterkte gewenst
Hey Sofie,
Ik heb geen kindjes, maar ik heb het nog eens gepost: ik vind jullie allemaal ongelooflijk moedig. De teksten die jij geschreven hebt, het voorlezen, de posts.
Beslissen om op te staan en de dag door te komen… Ik snap echt niet hoe jullie dat doen. En dan je kindjes er op een open, liefdevolle manier bij betrekken indien het kan. Daar heb ik echt respect voor. En ja, misschien zijn jouw 2 zonen wel een inspiratie bron om verder te gaan.
Een dikke knuffel daar aan iedereen.
Ieder doet wat goed aanvoelt voor hem/haar, toch? Ik ben op enkele jaren tijd mijn mama en mijn grootmoeder verloren en heb toen wel mijn kinderen meegenomen naar de uitvaart. Zij hielden me toen recht. Ik was dan wel mijn mama kwijt, maar ik had nu zelf een gezin om op te steunen en gewoon hen kunnen knuffelen maakte alle verschil, ook al was mijn zoontje toen nog maar 5 maanden oud. Ik denk niet dat er wetten of regels zijn hoe je moet rouwen, wat toen zo goed aanvoelde voor mij hoeft dat niet voor een ander te zijn. En inderdaad kinderen gaan anders met de dood om. Beter misschien zelfs, zeker als ze nog heel jong zijn.
Er bestaat een kinderboek (prentenboek?) dat over zelfmoord gaat, “De visjes van Oceane” van Nathalie Slosse. Ik heb het zelf niet gelezen, enkel over gehoord, maar misschien heb je er iets aan.
Sterkte!
wat doen jullie dat goed. waar je kind wel of niet bij is, is denk ik van minder belang dan dat ze snappen wat er aan de hand is. mijn opa stierf door zelfdoding toen ik twee was. nu 40 jaar later kan ik nog altijd de vertwijfeling voelen dat ik rondliep door een kamer vol huilende grote mensen terwijl ik geen idee had wat er aan de hand was.
Ik vind jou echt een sterke vrouw. Met alles dat jij meegemaakt hebt, er nog staan, dat is echt ferm. Ik ben er zeker van dat ik dat niet zou kunnen, er nog zo zijn voor mijn kindjes op die moeilijke momenten.
Ik hoop voor jou (en dat doen we met VELEN lees ik hier) dat 2019 de tegenhanger wordt van 2018, want je hebt echt wel een vreselijk jaar achter de rug. Veel goede moed nog …
Ugh, ik word hier eigenlijk wat kwaad van. Niet van wat jij schrijft (uiteraard), wel van het feit dat er blijkbaar mensen zijn die het nodig vinden om op zo’n moment, waarop je bezig bent de uitvaart van je broer te plannen en – alsof dat alleen al niet erg genoeg is – ook nog veel ander zwaar verdriet te verwerken hebt, het toch nodig vinden om commentaar te geven. Is dat nu echt zo moeilijk om een beetje inlevingsvermogen te hebben? Zelfs al zou je je kinderen met een rouwtrauma opzadelen (wat uit bovenstaand bericht overduidelijk niet het geval is), kan je nu echt niet efkes, een paar dagen, een paar weken, wachten om daar een opmerking over te maken? Moet dat zo meteen, terwijl jij gewoon een heel praktische vraag stelt? Bah, echt!
En op het inhoudelijke: ik denk dat jullie er heel goed mee omgaan. Elk kind, elke mens, gaat anders met zo’n dingen om en het lijkt mij heel moeilijk om je kind noch teveel, noch te weinig aan al dat verdriet bloot te stellen (niet dat ik zo’n ervaring met kinderen heb, maar het verlies van mijn grootmoeder toen ik 4 was, heeft er bij mij hard op ingehakt). Chapeau dus hoe jullie het doen!